Podobnie jak dla przeciętnego mieszkańca Europy Zachodniej język polski niewiele różni się od języka rosyjskiego, tak w świadomości przeciętnego Polaka nie istnieją konkretne różnice między językiem białoruskim, ukraińskim a rosyjskim i trudno byłoby nam też określić, czym Białorusini i Ukraińcy różnią się od Rosjan.

 

Osoby zainteresowane językiem ukraińskim odsyłamy do cieszącego się dużą popularnością artykułu „Czym się różni język rosyjski od ukraińskiego?”. Dziś przyjrzymy się językowi bardziej niedostępnego wschodniego sąsiada Polski. Mimo że Białorusini w Polsce są obecni w wielu większych miastach, większość z nich posługuje się raczej rosyjskim niż białoruskim, a wielu tak dobrze mówi po polsku, że trudno rozpoznać w nich obcokrajowców – dlatego wiedza na temat tego języka zazwyczaj kończy się na tym, że białoruski jest podobny do rosyjskiego oraz jest jednym z dwóch języków urzędowych na Białorusi.

 

 

Krótka historia języka białoruskiego

Język białoruski jest językiem narodowym Białorusinów – posługuje się nim około ośmiu milionów osób mieszkających na terenie Białorusi, Rosji, Litwy, Łotwy i Ukrainy. Białorusini, podobnie jak Rosjanie i Ukraińcy, wywodzą się z narodu staroruskiego – analogicznie, język, z którego wywodzą się rosyjski, ukraiński i białoruski, to wspólny dla tych społeczności język staroruski.

 

Wyodrębnianie się języka białoruskiego rozpoczęło się około XIII–XIV wieku, kiedy to nastąpiła integracja terytorialna sprzyjająca kształtowaniu się i rozwojowi narodu białoruskiego w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Język białoruski stał się jednym z jego oficjalnych języków – sporządzano w nim większość aktów prawnych, a wielu przedstawicieli szlachty feudalnej – prawosławnej i katolickiej – używało go jako języka potocznego. Najbardziej charakterystyczne cechy fonetyczne języka białoruskiego są widoczne już w źródłach z XIII–XIV wieku.

 

Do najważniejszych zabytków piśmiennictwa starobiałoruskiego należą: Statuty Litewskie – zbiór praw Wielkiego Księstwa Litewskiego, kroniki Abrahamki i Bychowca (od imion ich autorów) oraz tłumaczenia dzieł „Powieść o trzech królach” i „Powieść o Tristanie”. W 1517 r. w Pradze pierwszy białoruski drukarz, doktor medycyny Uniwersytetu Padewskiego Franciszek Skaryna z Połocka, wydał pierwszą białoruską drukowaną książkę „Psałterz”, nieco później w Wilnie „Małą książeczkę podróżniczą”, a w marcu 1525 r. książkę „Apostoł”. W języku Skaryny, obok elementów cerkiewnosłowiańskich, znaczące miejsce zajęły elementy ludowej mowy białoruskiej, które z biegiem czasu stawały się coraz bardziej zauważalne.

 

W drugiej połowie XVI wieku na Białorusi pojawiły się pierwsze słowniki, jednak pod koniec XVII wieku język białoruski stracił swoją pozycję w prasie i edukacji na rzecz języka polskiego (czasy Rzeczpospolitej Obojga Narodów). Na fali romantyzmu w XIX wieku pojawił się nowy białoruski język literacki, umocniony w XX wieku. Obecnie język białoruski jest używany we wszystkich sferach życia publicznego podobnie jak rosyjski. Wydawane są gazety i czasopisma, podręczniki i pomoce dydaktyczne w języku białoruskim, publikowane są prace naukowe, działają teatry i szkoły, prowadzone są audycje telewizyjne i radiowe.

 

Białorusini a Rosjanie

Określenie „Białorusini” w oficjalnym użyciu pojawiło się w Imperium Rosyjskim w XVIII wieku. Białorusini (wraz z Wielkorusinami  i Małorusinami) mieli wchodzić w skład trójjedynego narodu ruskiego. Skąd nazwa Białoruś? Historycy nie są zgodni co do jej pochodzenia. Niektórzy uważali, że nazwa Białoruś – Ruś Biała odnosiła się do ziem niezależnych od ludów mongolsko-tatarskich (biały to kolor wolności), inni twierdzili, że nazwa pochodzi od białego koloru ubrań i jasnych włosów mieszkańców. Jeszcze inni przeciwstawiali białą chrześcijańską Ruś czarnej Rusi pogańskiej. Najpopularniejsza wersja dotyczyła Rusi Czarnej, Czerwonej i Białej, gdzie kolor był kojarzony z daną stroną świata: czarny – z północą, biały – z zachodem, czerwony – z południem.

 

Terytorium Rusi Białej sięgało daleko poza granice dzisiejszej Białorusi. Od XIII wieku cudzoziemcy nazwą Biała Ruś (Ruthenia Alba) określali Ruś Północno-Wschodnią. Średniowieczni zachodnioeuropejscy geografowie prawie nigdy nie bywali na tym terenie i mieli mgliste pojęcie o jego granicach. Termin był również używany w odniesieniu do księstw zachodnioruskich, np. Księstwa Połockiego. W XVI–XVII wieku utrwaliła się nazwa „Biała Ruś” w odniesieniu do ruskojęzycznych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, a ziemie północno-wschodnie przeciwstawiano Białej Rusi.

 

Przez długi czas silniejsze narody sąsiednie, głównie Polacy i Rosjanie, traktowali Białą Ruś jak ojczyznę swoich przodków. Głównym argumentem było to, że naukowcy nie uważali białoruskiego za odrębny język, nazywając go dialektem rosyjskim lub polskim. Dopiero w XX wieku udało się ustalić, że etnogeneza Białorusinów była związana z obszarem górnego Dniepru, środkowej Dźwiny i górnego Niemna, czyli z terenami współczesnej Białorusi. Stopniowo etnografowie wyróżnili odrębne cechy etnosu białoruskiego, między innymi białoruską kuchnię. Ziemniaki na ziemiach białoruskich przyjęły się już w XVIII wieku (w przeciwieństwie do reszty Rosji), a pod koniec XIX wieku kuchnia białoruska mogła poszczycić się bogatym asortymentem dań ziemniaczanych, takich jak na przykład draniki, czyli placki ziemniaczane.

 

Czym się różni białoruski od rosyjskiego?

Współczesny alfabet białoruski powstał na bazie cyrylicy, obecnie jest odmianą tzw. grażdanki, posiada 32 litery. Istnieje również oddzielający znak – apostrof (’), który nie jest literą i nie wchodzi w skład wyrazu.

 

Porównanie z alfabetem rosyjskim pokazuje, że język białoruski zawiera litery, które nie występują w języku rosyjskim (Ў, I), a niektóre rosyjskie litery nie funkcjonują w języku białoruskim (Щ, И, Ъ). Afrykaty zapisywane są przy pomocy dwuznaków ДЖ, ДЗ  (dż, dz).

 

Język białoruski posiada szereg charakterystycznych cech w systemie fonetycznym i gramatycznym, dość specyficznych w porównaniu z innymi językami wschodniosłowiańskimi. W sferze fonetyki:

 

  • dziekanie i ciekanie, czyli wymowa miękkiego дз’ zamiast miękkiego д’ i miękkiego ц’ zamiast miękkiego т’: ДЗЕНЬ (dzień), ХОДЗIЦЬ (chodzić), ЦЁМНЫ (ciomny), БАЦЬКА (baćka), ДЗВЕРЫ (dzwery);

 

  • twarde Р (R): ПАРАДАК (paradak = porządek), РЭЗКI (rezki = ostry), РАБIНА (rabina = jarzębina);

 

  • frykatywne Г (H): ГАРА (hara = góra), ГАРАЧЫ (haraczy = gorący), ГРОМ (hrom = grzmot);

 

  • akanie, które znajduje odzwierciedlenie na piśmie: ГОРАД (gorad = miasto), САЛОМА (saloma = słoma), БАГАТЫ (bagaty = bogaty);

 

  • twarde Ч (CZ): ГАРАЧЫ (haraczy = gorący), ЧЫСТЫ (czysty = czysty), ДАЧУШКА (daczuszka = córeczka);

 

  • afrykata ДЖ (dż) w miejsce rosyjskiego Ж (ż): ХАДЖУ (chadżu = chodzę), ГЛЯДЖУ (hliadżu = patrzę), ГАРАДЖАНIН (haradżanin = obywatel);

 

  • występowanie długich spółgłosek: ВЯСЕЛЛЕ (wiaselle = wesele), КАЛОССЕ (kalosse = kłosy), ЗБОЖЖА (zbożża = zboże);

 

  • występowanie zjawiska protezy: ВУГАЛЬ (wuhal =węgiel), BOCTPЫ (wostry = ostry), ВОЗЕРА (woziera = jezioro), ВОКНЫ (wokny = okna);

 

  • niesylabiczne Ў (U) zamiast Л (Ł), В (W), У (U), po samogłoskach: ХАДЗIЎ (chadziu = chodził), ВОЎК (wouk = wilk), ПРАЎДА (prauda = prawda), КРОЎ (krou = krew), ДА ЎЛАДЫ (da ulady);

 

  • brak Й (J) na końcu wyrazu w przymiotnikach i formach trybu rozkazującego: НОВЫ, БЛIЗКI (nowy, bliski). por. ros. новый (nowyj), близкий (blizkij).

 

Spośród cech gramatycznych języka białoruskiego najważniejsze to:

 

  • występowanie alternacji spółgłosek miękkopodniebiennych i syczących: БЕРАГ – на БЕРАЗЕ (bierah, na bierazie = brzeg, na brzegu), РУКА – у РУЦЭ (ruka – u ruce = ręka, w ręce);

 

  • nieużywanie imiesłowów czasu teraźniejszego w stronie biernej;

 

  • ograniczone użycie imiesłowów czasu teraźniejszego strony czynnej z przyrostkami -УЧ-, -АЧ- (СПЯВАЮЧЫ – spjawajuczy = śpiewający).

 

W słownictwie języka białoruskiego występuje wiele zapożyczeń z języka rosyjskiego, przy czym leksyka cerkiewnosłowiańska jest praktycznie nieobecna. Występują za to zapożyczenia z języka polskiego.

 

 

Czy język białoruski jest podobny do polskiego?

Podstawową różnicą jest alfabet – język białoruski zapisywany jest zmodyfikowanym wariantem cyrylicy, podczas gdy w Polsce stosowany jest alfabet łaciński. Gramatyka, leksyka i wymowa są oczywiście do pewnego stopnia podobne, ale nie bardziej niż w przypadku innych języków wschodniosłowiańskich. Rzeczą, której Polacy nie znają, jest choćby wspomniane dźwięczne h (które dawniej funkcjonowało również w języku polskim) czy zmienny akcent, który modyfikuje znaczenie danego wyrazu.

 

Jak znaleźć tłumacza języka białoruskiego w Polsce?

Najwygodniejszym rozwiązaniem jest przeprowadzenie poszukiwań w Internecie – jeśli potrzebują Państwo tłumaczenia z języka białoruskiego na polski oficjalnych dokumentów, opatrzonych stosowną pieczęcią osoby posiadającej uprawnienia do ich uwierzytelniania, konieczne będzie znalezienie tłumacza przysięgłego. Tłumacz przysięgły języka białoruskiego w Krakowie, a także tłumacze wielu innych języków i różnych specjalizacji są do Państwa dyspozycji w biurze tłumaczeń Alingua. Zapraszamy do kontaktu, a odpowiedź z wyceną otrzymają Państwo już w 15 minut.

 

Źródła:

Константин Барановский, Главные отличия белорусов от русских, https://russian7.ru/post/glavnye-otlichiya-belorusov-ot-russkikh/ [dostęp 26.09.2020]

http://ebooks.grsu.by/slav_philol/razd1_3.html?fbclid=IwAR2I3Dzt1u3AhfIRbEd7BKupGiLro1I_ZOD6LquREcoaJ_Xwy8pTN-F99jc

Ilustracja: Jurij Raksza