Baza wiedzy

Przez wiele stuleci swojej historii Kraków wielokrotnie zmieniał oblicze: siedziba królów polskich stała się mekką bohemy, a obecnie jest popularną destynacją turystyczną, gdzie zimowe powietrze trzeba dobrze pogryźć… Niezależnie od tego, czy unikamy stolicy Małopolski jak ognia, czy nie wyobrażamy sobie życia poza nią, trzeba przyznać, że ma niepowtarzalny charakter.   Poza zabytkami i atrakcjami kuszącymi turystów z połowy świata Kraków może pochwalić się także swoją własną gwarą, która obejmuje o wiele więcej intrygujących nazw, określeń i wyrażeń niż słynne „wychodzenie na pole”. Po czym w takim razie możemy rozpoznać krakusa?   Gwara małopolska i gwara krakowska Na początek należy wspomnieć, że gwara małopolska nie ogranicza się do Krakowa. Obejmuje nie tylko obszar obecnego województwa małopolskiego, ale także część Śląska, województwa świętokrzyskiego i Podkarpacia. W jej obrębie wyróżniamy natomiast takie gwary jak np. krakowska, podhalańska czy kielecka, które mają pewne punkty wspólne, jednak posiadają również swoje własne cechy charakterystyczne. W tym artykule przedstawiamy przede wszystkim elementy typowe dla języka, jakim posługują się mieszkańcy Krakowa.   Gwara małopolska – przykłady i cechy charakterystyczne Najbardziej znanym przedstawicielem gwary małopolskiej jest bez wątpienia określenie „wychodzić na pole”. To nie mit – zastosowanie na południu Polski wyrażenia „na dwór” sprawi, że rozmówca automatycznie przypisze nam status przyjezdnego. Inną cechą charakterystyczną jest użycie partykuły wzmacniającej „-że”, co przejawia się w wyrażeniach typu „chodźże” czy „weźże”. Tu warto też wspomnieć o klasycznym wyrażeniu „idźże” kierowanym zazwyczaj do kogoś, kto zawraca nam głowę (a bardzo chcemy, żeby już przestał). Natomiast gdy chcemy kogoś przywołać, w Krakowie używamy jego imienia lub przydomka w mianowniku, akcentując ostatnią sylabę i przeciągając ją. Inną cechą charakterystyczną tej mowy jest częste używanie (a nawet nadużywanie!) zdrobnień oraz mazurzenie – w gwarze małopolskiej „idźże” może być wymawiane jako „idze” (a najczęściej występuje w postaci „idze, idze!”). Co ciekawe, ta ostatnia cecha jest wspólna dla wielu dialektów funkcjonujących na terenie Polski.   Czas skosztować piszingera, czyli co nieco o nazwach spożywczych Branża spożywcza jest szczególnie bogata w określenia typowe dla okolic Krakowa. Wygląda na…

Przełom października i listopada oznacza z reguły krótsze dni, dywan z kolorowych liści pod stopami i deszczową aurę. To również okres zadumy, wspominania naszych bliskich zmarłych i odwiedzin na cmentarzach.   Szacunek dla zmarłych może przybierać jednak zupełnie odmienną formę – a gdyby tak do spokojnej refleksji dodać radosną muzykę, feerię barw i szczyptę makabry? W Meksyku wszystko jest możliwe, a taka postać hołdu oddanego zmarłym nikogo nie dziwi. Dziś bierzemy pod lupę Día de los Muertos, meksykańskie święto zmarłych.   Geneza święta Nazwa Día de los Muertos (choć w Meksyku funkcjonuje głównie określenie Día de Muertos) oznacza dosłownie „dzień zmarłych”. Podobnie jak w Polsce, dzień zmarłych w Meksyku obchodzi się 1–2 listopada, choć obchody mogą rozpocząć się już 28 października. Korzeni tego wyjątkowego święta należy szukać w tradycjach cywilizacji prekolumbijskich. Kolonizacja Ameryki razem z religią chrześcijańską przyniosła również związane z nią święta i zwyczaje. W dużym uproszczeniu tak właśnie powstał Día de los Muertos: fuzja zwyczajów rdzennej ludności Ameryki Środkowej i tradycji Starego Świata zaowocowała zjawiskiem jedynym w swoim rodzaju.   Celebracje odbywają się w Meksyku (z pewnymi różnicami w zależności od regionu kraju), a także w niektórych państwach Ameryki Południowej i Środkowej. Również Latynosi na emigracji pielęgnują swoją kulturę. W ten sposób „meksykańskie halloween” stało się wydarzeniem rozpoznawalnym nawet w odległych zakątkach świata.   Elementy obchodów Głównym elementem celebracji są altares de muertos – ołtarzyki poświęcone zmarłym, instalowane w każdym gospodarstwie domowym. Ołtarzyk jest dekorowany przedmiotami mającymi symboliczne znaczenie: wizerunek zmarłej osoby, przedmioty osobiste, krzyże, świece, kwiaty (zwłaszcza aksamitki), rękodzieło, monety, potrawy, alkohol, słodycze (w szczególności cukrowe czaszki i pan de muerto – słodki chleb wypiekany na tę okazję).   Wbrew stereotypowym wyobrażeniom na temat Dia de los Muertos, zwyczaje podczas meksykańskiego święta zmarłych nakazują głównie rodzinne świętowanie. W tym szczególnym dniu rodziny zbierają się na wspólny posiłek, podczas którego wspomina się bliskich zmarłych. Przed właściwym świętem władze lokalne organizują natomiast barwne korowody z udziałem tancerzy, przebierańców i muzyki. Nieodłącznym, wręcz kultowym elementem celebracji są wszechobecne czaszki i…